Kengetallen
De totale oppervlakte van het landgoed Windesheim beslaat ca 660 ha, waarvan ca. 20% bestaat uit bos en natuur en de overige cultuurgrond met boerderijen wordt verpacht aan landbouwers. De cultuurgronden worden verpacht aan 20 pachters en deels erfpachters. 6 boerderijen (melkvee) zijn volledig in erfpacht uitgegeven.Van de woningen op het landgoed worden er 7 verhuurd en er zijn er 7 in erfpacht uitgegeven.
Landbouw
De afgelopen jaren is er een maatschappelijke discussie ontstaan over de omvang en de wijze waarop de landbouw wordt bedreven. Het bestuur van de stichting is van mening dat het in het geval van landgoed Windesheim vanuit economisch en cultuur-historisch oogpunt gewenst is om reguliere landbouwkundige activiteiten op het landgoed te behouden en te versterken, met name in het eeuwenoude uitgestrekte polderlandschap dat daarvoor bij uitstek geschikt is.
Naast reguliere landbouw krijgt ook het aspect “biologische landbouw” en kringlooplandbouw de aandacht, daar waar dat past.
De zes landbouwbedrijven gelegen op eigendommen van de stichting, zijn deels in pacht en in erfpacht uitgegeven. Tevens worden losse percelen landbouwgrond zonder erf en opstallen verpacht aan 12 landbouwers. De stichting faciliteert zo mogelijk de landbouwbedrijven (melk- en rundveebedrijven) die gebruik maken van de eigendommen van de stichting t.b.v. een gezonde en vernieuwende bedrijfsvoering.
Zo werkt het bestuur waar nodig mee aan bijvoorbeeld het vernieuwen van bedrijfsopstallen van de initiatiefnemende erfpachter, tenminste als dat naar het oordeel van het bestuur niet strijdig is met de uitgangspunten van het vigerende beleidsplan, het past binnen de verschillende functies die een landgoed eigen zijn, en het zoveel als mogelijk landschappelijk inpasbaar is (door bijvoorbeeld gezichtsonttrekking door beplanting).
Het bestuur tracht de (onderlinge) verkavelingssituatie van de (erf)pachters te verbeteren. Het verwerven of ruilen van vrijkomende aangrenzend gelegen gronden kan daaraan bijdragen. In de praktijk gebeurt dat ook en op dit moment zijn enkele opties in beeld. In april 2021 is besloten een belangrijke regionale kavelruil te formaliseren tussen Landgoed Windesheim, Staatsbosbeheer, Stichting IJssellandschap, Natuurmonumenten en ASR. Voor het landgoed resulteert dit in een inbreng van circa 11 hectare landbouwgrond, en deels water en rietland en een toedeling van circa 70 hectare natuur- en landbouwgrond, geheel aangrenzend gelegen aan de eigendommen van het landgoed.
Pachtgronden die vrijkomen wordt door het bestuur van de stichting in samenspraak met de rentmeester bepaald aan wie de grond opnieuw in pacht wordt uitgegeven, waarbij zittende pachters zoveel als mogelijk voorrang krijgen. Het streven bij verpachting is gericht op continuïteit en duurzaam gebruik. Het bestuur is bereid mee te denken met de verwezenlijking van een energie-neutrale bedrijfsvoering.
Bosbouw
Er wordt gestreefd naar een duurzame instandhouding van het bos, waarbij het landschappelijk karakter gehandhaafd blijft. De bossen worden duurzaam beheerd conform FSC-certificering en op basis van beheerplannen. In de beheerplannen worden de in stand te houden en te versterken waarden benoemd:
- Cultuurhistorische waarde: op het landgoed komen diverse lanenstructuren voor. Uit de structuur van lanen, slingerpaden, heuvels en waterpartijen is de aanleg van het landgoed in Engelse landschapsstijl goed herkenbaar. De afgelopen jaren zijn in het parkbos 150 nieuwe laanbomen geplant
- Ecologische waarde: het landgoed bestaat vrijwel geheel uit inheemse boomsoorten, met relatief veel monumentale bomen en dood hout. Een uitstekend biotoop voor verschillende bijzondere dier- en plantensoorten.
- Belevingswaarde: vanwege de variatie in bostypen, structuur en boomsoorten kan gesteld worden dat de belevingswaarde hoog is.
- Houtproductie: de groeiplaats en de aanwezige boomsoorten bieden goede kansen voor de productie van kwalitatief goed hout. De monocultuur populier is inmiddels vrijwel geheel omgevormd tot gemengde loofhoutpercelen.
Bosbouwperiode
De geschiedenis van het landgoed is nauw verbonden met de aanplant van bos. De opvattingen over bosaanplant en -beheer is in de loop der tijd aan verandering onderhevig geweest. Zeer waarschijnlijk heeft dit ook z’n invloed op de ontwikkeling van Windesheim gehad.
Grienden
Landgoed Windesheim heeft ook nog een stuk rode grienden in haar bezit. Deze grienden (wilgen) zijn goed te herkennen zijn aan hun bijzondere fel oranje/rode kleur in de winter. Tegenwoordig is er veel minder vraag naar de producten uit de griend. De cultuurhistorische waarde en de natuurwaarde zijn voor de stichting echter redenen genoeg om de grienden in stand te houden en zorgvuldig te beheren.
De griendcultuur is vele eeuwen oud. Al in 1546 werd geschreven over het gebruik van rijshout. Dit rijshout (takken en twijgen van wilgen) was, en is één van de hoofdproducten uit de griend. gebruikte men griendhout onder meer voor allerlei gebruiksvoorwerpen, zoals gereedschapstelen, hoepels en manden. Door de opkomst van andere materialen gebruikt men griendhout in deze tijd nog voor het maken van zinkstukken voor oeverbescherming, of voor geluidschermen en het gebruik als voedsel en speelmateriaal voor dieren in dierentuinen.
Het landgoed laat de rode variant grienden met enige regelmaat (driejaars cyclus) afzetten door Jansen Wijhe loonbedrijf en grondwerken B.V., een bedrijf dat het landgoed wel vaker inschakelt. Het bedrijf Jansen Wijhe is ook bekend van het circulair verwerken van reststromen tot Bokashi (goed gefermenteerd organisch materiaal) en het inzetten van micro-organismen ten behoeve van een optimaal bodemmilieu.
Natuur- en landschapsschoon
Ten behoeve van de versterking van de natuur worden ecologische verbindingszones aangelegd, het herstel van het parkbos en de instandhouding van grienden en knotwilgen wordt nagestreefd.
Op daarvoor geëigende plekken wordt landbouwgrond omgevormd naar een natuurbestemming. In het kader van natuurontwikkeling Hattemer Poort is in 2017 een overeenkomst met de provincie Gelderland aangegaan m.b.t. de omvorming van landbouwgrond naar gronden met de bestemming natuur. Onlangs is ca. 20 ha landbouwgrond bij het Kromholt omgevormd naar de bestemming natuur.
NNN is een samenhangend netwerk van bestaande en toekomstige natuurgebieden in Nederland (voorheen ecologische hoofdstructuur). Windesheimer deel: in het vigerende Overijsselse Natuur Netwerk Nederland (NNN) worden de gronden aangeduid als “zone ondernemen met natuur en water”.
Kromholt: in het vigerende Gelders Natuur Netwerk (GNN) gebied Hoenwaard, maken de gronden deel uit van de robuuste verbinding IJssel-Salland.(Hattemerpoort) Tevens maakt het deel uit van het Nationaal Landschap Veluwe en het Natura-2000 gebied Rijntakken.
Omdat het bestuur van de stichting ernaar streeft het landschappelijke schoon van het landgoed zoveel mogelijk te behouden wordt het landgoed niet geschikt geacht voor de aanleg van parken met hoge windmolens en zonneparken. Deze zonneparken en windparken worden als te ontsierend voor het landschappelijk schoon ervaren en gaan niet goed samen met de wensen van de erflater die landschappelijk schoon ten aanzien van de gronden uit zijn nalatenschap hoog in het vaandel had staan.
Gebouwen en monumenten
Op het voorplein staan twee bouwhuizen en de ruïne. Het westelijk bouwhuis (koetshuis) is in erfpacht uitgegeven. Het oostelijk bouwhuis staat ter beschikking aan de stichting of is beschikbaar voor ontvangsten. Rondom de buitengracht staan vijf voormalige dienstwoningen die deels zijn verhuurd of in erfpacht zijn uitgegeven. De stichting neemt het groot onderhoud voor haar rekening van de huurhuizen aan de hand van een meerjarenplanning. Het onderhoud van een huis dat in erfpacht is uitgegeven wordt door de erfpachter zelf geregeld en betaald.
Komen er huurhuizen vrij dan wordt dat zo nodig gecommuniceerd met de directe omgeving, bijvoorbeeld door middel van een advertentie in de plaatselijke koerier of middels de nieuwsbrief of de nieuwsbrief van Plaatselijk Belang Windesheim. Het bestuur probeert bij het heruitgeven van huurwoningen de plaatselijke bewoners voorrang te verlenen om de samenhorigheid en de betrokkenheid van de directe omgeving bij landgoed Windesheim te versterken.
Het gehele complex van bouwhuizen, ruïne, ornamenten tuinen met het parkbos zijn aangewezen als historische buitenplaats. De bouwhuizen zijn ook aangemerkt als rijksmonument. Verspreid over de eigendommen Windesheim, de Velner en Kromholt liggen zes (erf)pachtboerderijen.
De boerderij het Kromholt is markant gelegen en het geheel heeft een monumentale waarde. De opstallen verkeerde in een matige staat van onderhoud. In 2018 heeft een restauratie van de karakteristieke monumentale schuur plaatsgevonden zodat het waardevolle ensemble van het erf behouden blijft. Dit past volledig in het beleid van het bestuur ter bescherming en behoud van de cultuurhistorische waarden op het landgoed.
Restauratie-projecten
2022-Educatieve ruimte
Met het vertrek van de vorige rentmeester kwam het kantoorgedeelte in het oostelijk bouwhuis vrij. De nieuwe rentmeester, Teun Schoolkate, heeft vanwege de digitalisering deze ruimte niet meer voortdurend nodig. Het bestuur heeft besloten om van de voormalige kantoorruimte een educatieve ruimte te maken die voor meerdere doeleinden inzetbaar is. De ruimte heeft in 2022 een flinke opknapbeurt gekregen die naar verwachting in 2023 kan worden afgerond.
2021 – Bruggen
Bruggen zijn de sieraden van een landschapspark. De vervanging van vijf oude bruggen, de aanleg van twee nieuwe bruggen en een uitkijkpunt naast de ruïne is gerealiseerd in juni 2021.
2020 – Restauratie zijhek
Het toegangshek aan de zijkant van het landgoed Windesheim is geheel gerestaureerd. Een van de gemetselde pilaren was zwaar beschadigd en een deel van het ijzeren hekwerk was verdwenen.
De bekroning op de pilaren, uitgevoerd in Bentheimer zandsteen, is gerenoveerd. Het geheel ziet er weer prachtig uit! Het toegangshek is een belangrijke ontsluiting voor bedrijfsmatig verkeer vanuit het parkbos en vele wandelaars maken gebruik van deze route. De werkzaamheden zijn uitgevoerd dankzij het feit dat een deel van de kosten wordt gesubsidieerd door het baron en barones van Hemert tot Dingshof-Coldeweij Fonds.
2018 – Restauratie schuur op het Kromholt
De markante rietgedekte schuur bij het Kromholt had zijn langste dagen gehad en is door de stichting in oude glorie hersteld, zodat het weer volwaardig deel uitmaakt van het ensemble op het erf.
2011/2014 Baggeren grachten, vijvers en watergangen Windesheim
Na een lange periode van voorbereiding, kon het grootste deel van het grachtenstelsel in Windesheim uitgebaggerd worden. Eind jaren ’70 waren de grachten uitgebaggerd door de Heidemij en in 1980 heeft er om de ruïne nog een onderzoek naar explosieven plaatsgevonden. Intussen waren de grachten weer dichtgeslibd. Een vertragende factor bij de uitvoering was het feit, dat er zekerheidshalve opnieuw een detectie-onderzoek op niet gesprongen explosieven diende te worden uitgevoerd in de te baggeren grachten. Gelukkig werden er geen bommen aangetroffen en na het verkrijgen van de monumentenvergunning, kon de baggerboot te water worden gelaten. Een enorm pakket blubber, bladeren en takhout diende afgevoerd te worden. De vrijgekomen massa is tijdelijk opgeslagen geweest in depots aan de Windesheimerweg. Nadat de specie is ingeklonken, is het restant gebruikt als meststof voor de omliggende landerijen. Vervolgens zijn de watergangen en de vijverpartijen in het parkbos gebaggerd en geschoond van riet. De waterkwaliteit is sterk verbeterd, evenals de doorstroming. Het eigen watersysteem van de historische buitenplaats en de huidige peilen blijven ook in de toekomst het uitgangspunt.
2014 – Baggeren grachten de Velner
Erve en goed De Velner kent een lange historie. De havezathe is in 1838 afgebroken en op dit moment wordt binnen het grachtenstelsel een melkveebedrijf geëxploiteerd. Dat grachtenstelsel is nog volledig in takt, maar het was vrijwel geheel verland. De grachten zijn inmiddels gebaggerd, hetgeen een prachtig beeld oplevert. Ook de eikenlanen rondom de voormalige havezathe zijn onderhanden genomen.
2010 – Restauratie de Veeschuur
Bij de zijingang aan de westzijde van het landgoed Windesheim, bevindt zich “De Veeschuur” . Het is een prachtig gebouw dat tot ca 1950 daadwerkelijk is gebruikt als veeschuur. In de loop der jaren werd de onderhoudstoestand van het dak steeds slechter en de januari storm uit 2008 zorgde ervoor, dat er een enorme boom op de kap viel.
Het was duidelijk dat ingrijpen noodzakelijk was. In de zomer van 2010 is de veeschuur gerestaureerd, waarbij het fraaie lofwerk aan de voor- en achtergevel weer is aangebracht, zoals dat ook bij de bouw in 1905 het geval was. De veeschuur heeft inmiddels een woonbestemming gekregen. De omgeving vlak om de veeschuur is ontworpen naar het plan van de hedendaagse landschapsarchitect Mr Ir Diederik van Everdingen.
2012 – Aanleg publieksparking en houten voetgangersbrug
Parkeervoorzieningen voor bezoekers van het parkbos waren niet aanwezig. Tegenover de hoofdingang is een parkeerplaats aangelegd, met aansluitend een nieuwe voetgangersbrug aan de Windesheimerweg. Zowel de parkeerplaats als de voetgangersbrug voorzien in een grote behoefte! De brug is gesubsidieerd door Stichting Restauratiefonds Havezathe Windesheim.
2012-heden – Groenherstel Parkbos
Het parkbos heeft sinds de aanleg in 1789 de tand des tijd goed doorstaan. Wel zijn veel bomen uit het oorspronkelijke ontwerp inmiddels uitgevallen. Bomen zijn een belangrijke drager van Husly’s stemmingslandschap en het is van groot belang om tijdig in te grijpen. Het uitgangspunt is het vinden van een goede balans tussen de toekomstwaarde, de belevingswaarde, de cultuurhistorische waarde en de ecologische waarde van de monumentale bomen. Deze bomen uit de tijd van Husly (vele tientallen eiken, beuken en enkele kastanjes en lindes) zijn “vrijgezet” vanwege de grote cultuurhistorische waarde en er heeft een ingrijpende dunning plaatsgevonden. De meeste bomen hebben een hoge toekomstwaarde en met name de eiken kunnen nog enkele eeuwen mee. Stichting Landgoed Windesheim heeft een groenherstel plan laten opstellen voor de bomen langs de “georganiseerde wandeling”. De bomen zijn geïnventariseerd en het oorspronkelijke bomenbestand is na digitale inmeting in beeld gebracht. De risicobomen zijn verwijderd en er zijn een groot aantal nieuwe (laan)bomen geplant.
2008 – Systematische boomcontrole
De paden en wegen die toegankelijk zijn voor het publiek, zijn geïnventariseerd voor wat betreft de aanwezigheid van overhangende takken en dode takken. Vervolgens zijn deze takken met een hoogwerker verwijderd. De firma Noest (www.noestbosbouw.nl) en Boombouw (www.boombouw.nl) helpt het landgoed daarmee. Een ingrijpende en kostbare ingreep, die echter noodzakelijk is voor de veiligheid van de wandelaars en weggebruikers.
2013-heden – Herstel bospaden
Het pad vanaf de voetgangersbrug naar het Engelse Bosch is vernieuwd. Er wordt onderscheid gemaakt qua breedte en materiaal gebruik; de paden in het voorterrein zijn breder en formeler en naar achteren worden de paden informeler en smaller. Bestaande paden worden deels hergebruikt en deels verwijderd. Ook zijn nieuwe paden toegevoegd, met name in het Engelse Bosch. Rekening houdend met de principes van de ontwerpers Husly en Springer is een nieuw padenstelsel ontworpen, waarbij de beleving centraal staat. Wandelaars kunnen kleine en grote rondjes maken en zo nog meer genieten van het park, vanuit heel verschillende gezichtspunten. Een gedeelte van de kosten m.b.t. het herstel van de bospaden is gesubsidieerd door Stichting Restauratiefonds Havezathe Windesheim.
2016 Restauratie brugruïne
De brug die de ruïne verbindt met het voorplein is gerestaureerd. De balustrade met zandstenen balusters zijn opnieuw geplaatst en de dekplaat en de togen zijn gerenoveerd. De restauratie van de brug is grotendeels gesubsidieerd door Stichting Restauratiefonds Havezathe Windesheim.
2016/2017 – Aanpak esdoornverjonging
Als gevolg van de dunningen die in het parkbos hebben plaatsgevonden, is er plaatselijk ruimte en licht ontstaan. Een boomsoort die optimaal gebruik maakt van deze omstandigheden is de esdoorn. Zonder ingrijpen groeit met name de onderlaag is het parkbos volledig dicht met opslag van esdoorn. Inmiddels is een inventarisatie gemaakt van de aanwezigheid van esdoorn begroeiing, met een plan van aanpak, waarbij de esdoorns systematisch worden verwijderd door de firma Donkergroen. De praktijk leert dat dergelijke ingrepen met regelmaat moeten worden herhaald.
2013-heden – Rood voor rood
Stichting Landgoed Windesheim bezit twee boerderijen die gelegen zijn aan de Wijheseweg. De erven hebben geen agrarische functie meer, maar er zijn wel diverse ontsierende voormalige bedrijfsopstallen aanwezig, veelal met een asbesthoudende dakbedekking. In samenspraak met de gemeente Zwolle is een Rood voor rood plan ontwikkelt, waarbij de bedrijfsopstallen worden gesaneerd. Ter compensatie ontstaat de gelegenheid om elders binnen het landgoed op eigendommen van de stichting, twee nieuwe bouwkavels te realiseren. De adviserend rentmeester is voor de stichting in gesprek met de gemeente Zwolle over het plaatsen van deze twee bouwkavels bij het erf aan de Wijheseweg 59 te Zwolle. De ontwikkeling van de bouwkavels heeft een direct verband met de realisatie van de projecten uit het hoofdlijnenplan van de historische buitenplaats Windesheim. De opbrengst voor het landgoed van de verkoop van de bouwkavels wordt besteed aan pubieksvoorzieningen in het Parkbos, waaronder het bruggenproject.